Spacer śladami ''Lalki'' Bolesława Prusa

Spacer śladami „Lalki” Bolesława Prusa

25 września 2023, klasa 3E

28 września 2023, klasa 3F

 

„Lalka” to powieść, na kartach której znajdziemy wielu bohaterów: pierwszoplanowych, drugoplanowych, epizodycznych. W większości są to mieszkańcy Warszawy – miasta, które również stało się bohaterem powieści Prusa. Bo Bolesław Prus, mieszkając, ucząc się, pracując w Warszawie, doskonale znał to miasto i pisał o nim w swoich felietonach.

I potem ten „gazeciarz” – jak określali go niektórzy uznani krytycy – napisał powieść, w której w fascynujący sposób przedstawił miasto: jego ulice, parki, sklepy, miejsca reprezentacyjne i takie, których nie chcieliby oglądać turyści...

Ze względu na ograniczenia czasowe nasz spacer śladami „Lalki” obejmował tylko część Warszawy przedstawionej w powieści Prusa. Większość czasu spędziliśmy na Krakowskim Przedmieściu, ale wstąpiliśmy też na Plac Teatralny, ulicę Miodową i skończyliśmy naszą wędrówkę na Podwalu.

 

Co zobaczyliśmy w czasie spaceru?

 

Zobaczyliśmy miejsca, o których Prus pisał w swojej powieści, a także te, które pominął milczeniem, choć były wpisane w topografię Warszawy XIX wieku. Zobaczyliśmy również miejsca po miejscach wspomnianych w „Lalce”.

 

Krakowskie Przedmieście  

 

Wszystko to roiło się między dwoma długimi ścianami kamienic mdłej barwy, nad którymi górowały wyniosłe fronty świątyń. Na obu zaś końcach ulicy⁠, niby pilnujące miasta szyldwachy⁠, wznosiły się dwa pomniki. Z jednej strony król Zygmunt, stojący na olbrzymiej świecy, pochylał się ku Bernardynom, widocznie pragnąc coś zakomunikować przechodniom. Z drugiego końca nieruchomy Kopernik, z nieruchomym globusem w ręku, odwrócił się tyłem do słońca, które na dzień wychodziło spoza domu Karasia⁠, wznosiło się nad pałac Towarzystwa Przyjaciół Nauk⁠ i kryło się za dom Zamoyskich⁠ jakby na przekór aforyzmowi: „Wstrzymał słońce, wzruszył ziemię…” Wokulski, który w tym właśnie kierunku wyglądał ze swego balkonu, mimo woli westchnął, przypomniawszy sobie, że jedynymi wiernymi przyjaciółmi astronoma byli tragarze i tracze⁠, nie odznaczający się, jak wiadomo, zbyt dokładną znajomością zasługi Kopernika.

 

Krakowskie Przedmieście stanowi niejako serce, jądro, centrum Warszawy dla bohaterów Lalki. Znajdują się tu bowiem ważne dla Wokulskiego, Rzeckiego i innych bohaterów miejsca. To stąd bohaterowie wyruszają w swoje wycieczki po mieście, inni zaś przybywają tutaj, żeby załatwić ważne sprawy, poczynić zakupy, godnie się zaprezentować...

 

Nasz spacer zaczęliśmy od pomnika Mikołaja Kopernika. Tego Kopernika, którego Wokulski widział z balkonu swojego mieszkania.

 

 

Bo Wokulski mieszkał tuż obok pomnika Kopernika, w kamienicy przy Krakowskim Przedmieściu 4. Tamtej kamienicy już nie ma, została zburzona w czasie wojny, ale na ścianie nowego budynku widnieje tablica z informacją, że stał tu kiedyś dom, w którym mieszkał Stanisław Wokulski. To niezwykła moc oddziaływania literatury na rzeczywistość.

 

 

Na miejscu starej kamienicy powstała nowa. Ale Pałacu Karasia, który znajdował się tuż obok Krakowskiego Przedmieścia 4, w ogóle już nie ma. W tym miejscu znajduje się dzisiaj zwyczajny parking.

Tutaj, na Krakowskim Przedmieściu pod numerem 7, znajdował się nowy sklep Wokulskiego.

 

 

Tu, obok sklepu, mieszkał Ignacy Rzecki (znów tablica pamiątkowa) w oficynie, której również już nie ma.

 

 

Tutaj, w Szkole Głównej będącej dziś jednym z gmachów Uniwersytetu Warszawskiego, studiował Bolesław Prus oraz bohater jego powieści...

To stąd, ulicą Karową, Wokulski zszedł na Powiśle i oddał się gorzkim rozmyślaniom o kondycji swojej, Warszawy i świata i snuł plany na temat zagospodarowania tej części Warszawy i zbudowania bulwarów nad Wisłą. Tak, marzenia powieściowych bohaterów czasami się spełniają...

 

 

Na skrzyżowaniu Krakowskiego Przedmieścia i Karowej, obok Hotelu Bristol, ukryty w zieleni, stoi pomnik starszego niepozornego pana. Tak, to autor „Lalki” - jakże skromnie wyglądający przy znajdującym się kilkaset metrów dalej pomniku Adama Mickiewicza – prawdziwego wieszcza z dumnie uniesioną głową i ręką teatralnie złożoną na piersi. Oczywiście – piersi dumnie wypiętej. Bolesław Prus na pomniku stoi lekko pochylony, z rękami założonymi do tyłu i z wieszczącego wieszcza nie ma w sobie nic...

 

 

To tutaj, w ekskluzywnym już w XIX wieku Hotelu Europejskim, odbyło się wystawne przyjęcie z okazji otwarcia nowego sklepu Wokulskiego. Przyjęcie tak zacne, że pisała o nim prasa (oczywiście ta powieściowa).

 

 

Tu znajdują się też dwa kościoły wspomniane w powieści – kościół św. Krzyża, w którym baronowa Krzeszowska dawała na msze w intencji swojej zmarłej córki i żyjącego, ale dość niesfornego męża, ażeby Bóg go upamiętał i drugi – tzw. kościół pokarmelicki, gdzie odbyła się kwesta wielkanocna, w czasie której Wokulski najpierw rzucił garść półimperiałów (Rzucić stos złota!… Jakie to imponujące w papierowych czasach i – jakie to dorobkiewiczowskie), a potem, ukryty w konfesjonale, obserwował targowisko próżności, w którym arystokracja z Izabelą Łęcką (w nowym, uszytym specjalnie na tę okazję kostiumie) na czele bawiła się w dobroczynność. A on sam postanowił bez całego tego blichtru i zabiegania o rozgłos pomóc kobiecie upadłej.

 

 

Plac Teatralny

 

Z Krakowskiego Przedmieścia zeszliśmy bocznymi uliczkami pod Teatr Wielki. Ten teatr, w którym wizyta tak bardzo namieszała w życiu Wokulskiego. I w którym Wokulski, ku przerażeniu pana Ignacego, dyrygował klakierami, którzy oklaskiwali włoskiego aktora wtedy, gdy piękne oblicze panny Izabeli wyrażało najwyższy zachwyt.

 

Ulica Miodowa

 

A potem jeszcze poszliśmy na ulicę Miodową, przy której znajduje się kościół kapucynów, w którym przed licytacją kamienicy Ignacy Rzecki obserwował, jak baronowa Krzeszowska modli się o to, żeby kamienica została sprzedana za 60 000 rubli, natomiast Tomasz Łęcki wznosi modły do Boga, żeby jego dom poszedł za 120 000. To tutaj pan Ignacy zastanawia się, w jaki też sposób dobry Bóg zadowolni sprzeczne żądania pani baronowej Krzeszowskiej i pana Tomasza Łęckiego.

 

 

Tuż obok znajduje się dawny Pałac Paca, w którym w XIX wieku znajdował się Sąd Okręgowy. To tu odbyła się licytacja kamienicy Łęckich, a potem proces, który baronowa Krzeszowska wytoczyła studentom oraz pani Stawskiej o rzekomą kradzież lalki i w którym Patkiewicz straszył baronową udając nieboszczyka, choć to – zdaniem Maleskiego - taki przystojny chłopak!…

 

 

I tak, wędrując od pomnika Mikołaja Kopernika, dotarliśmy do Kolumny Zygmunta, zamykając w ten sposób nasz spacer śladami bohaterów "Lalki" Bolesława Prusa...

 

 

Czego Prus nie pokazał w swojej powieści?

 

Są takie miejsca na Krakowskim Przedmieściu i w jego rejonach, które istniały w XIX wieku i dzisiaj, odbudowane, zrekonstruowane po wojnie są jednymi z najbardziej reprezentatywnych budowli Warszawy. A jednak w „Lalce” nie znajdziemy o nich ani wzmianki. Dlaczego Prus o nich nie wspomina?

Z różnych powodów. Ale głównie dlatego, że były to miejsca bardzo mocno związane z obecnością Rosjan w Warszawie. Rosjan, których Prus całkowicie zlekceważył w swojej powieści i zbojkotował.

Całkowitym milczeniem pominął autor „Lalki” np. Pałac Namiestnikowski i stojący przed nim pomnik tzw. kata Warszawy, czyli Iwana Paskiewicza. Nie znajdziemy też w „Lalce” Zamku Królewskiego, bo była to siedziba władz rosyjskich.

Samo Stare Miasto wspomina Rzecki, bo tam się wychował, ale bohaterowie powieści Prusa nie zapuszczają się w tamte okolice. Może dlatego, że to rejon zamieszkały wówczas przez biedotę? Prus zamknął Warszawę od północnej strony ulicą Podwale, na której w bliżej nieokreślonym miejscu znajdował się sklep Mincla z kozakiem na sznurku w oknie, do którego trafił młodziutki Ignacy Rzecki, żeby uczyć się na subiekta.

 

A czego nie zobaczyliśmy w czasie spaceru?

 

Nie byliśmy w Łazienkach Królewskich, w których Stanisław Wokulski spędzał dużo czasu, żeby „przypadkowo” spotkać Izabelę Łęcką i chociażby ukłonić się jej bez słowa, a potem obserwować, jak spaceruje alejkami parku. W tych Łazienkach, w których Tomasz Łęcki z irytacją myślał, że Wokulski za prawo noszenia białego cylindra powinien by mu płacić przynajmniej pięćdziesiąt procent od wypożyczonego kapitału... Na trasie naszego spaceru zabrakło też Ogrodu Botanicznego, w którym Wokulski, przy tzw. okrąglaku prowadził z Ochockim rozmowy na fundamentalne i bolesne dla siebie tematy (w którym roku życia stygnie zapał do nauki i kiedy mężczyźnie obojętnieją kobiety).

 

Nie spacerowaliśmy po Alejach Ujazdowskich, gdzie mieszkała śmietanka towarzyska Warszawy XIX wieku, w tym Łęccy i Książę.

 

Nie dotarliśmy też na Pola Mokotowskie, na których odbywały się w XIX wieku wyścigi konne. Nie mieliśmy więc okazji poczuć klimatu miejsca, w którym Wokulski w niezwykłym napięciu patrzył, jak biegnie jego klacz Sułtanka, bo przecież od tego, czy zwycięży, zależało to, czy pokocha go panna Izabela...

 

Nie byliśmy też w lasku bielańskim, w którym Wokulski jak średniowieczny rycerz bronił honoru swojej damy serca, pojedynkując się z baronem Krzeszowskim, bo ten – o zgrozo – nazwał Wokulskiego wielbicielem panny Izabeli, czym wywołał bladość na jej twarzy. I właśnie dlatego dla jednego Merci, monsieur…⁠ Wokulski postanowił narażać swoje życie.

 

Ominęliśmy też ulicę Kruczą, przy której znajdowała się kamienica – najpierw Łęckich, potem Wokulskiego, a na końcu baronowej Krzeszowskiej, w której mieszkali m.in. piękna Helena Stawska z uroczą Helunią, szubrawiec Maruszewicz i niesforni studenci. Bo kamienicy z numerem 26 też już nie ma...

 

Na Powiśle też nie zeszliśmy, bo po dawnej dzielnicy nędzarzy nie ma już ani śladu.

 

No i nie zobaczyliśmy Nowego Zjazdu, gdzie przed licytacją kamienicy poszedł pan Ignacy, żeby uspokoić skołatane niepewnością nerwy.

 

Na trasie naszego spaceru zabrakło również ulicy Elektoralnej, przy której mieścił się kantor Szlangbauma, a także miejsca, w którym stał niegdyś dworzec Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, skąd Wokulski odjeżdżał do Paryża, a Rzecki zamierzał wyruszyć w podróż życia, ale wyskoczył z pociągu w ostatniej chwili, bo nie potrafił się rozstać z ukochaną Warszawą i ze sklepem, do którego tak bardzo był przywiązany. Dzisiaj w tym miejscu znajduje się dworzec Warszawa Śródmieście, a po dawnym okazałym budynku pozostała tylko pamiątkowa tablica na wschodniej ścianie dworca.

 

Ale może kiedyś wybierzemy się w te miejsca, chłonąc atmosferę tej niezwykłej powieści Bolesława Prusa i szukając śladów Stanisława Wokulskiego, Ignacego Rzeckiego, a może nawet Izabeli Łęckiej... :)

 

Zobacz więcej zdjęć ze spaceru